Τι είναι φωνολογική διαταραχή; όταν ο “παναθηναϊκός” γίνεται “παθαναικός”
Η φωνολογική διαταραχή είναι η δυσκολία στην αντίληψη, επεξεργασία και την οργάνωση των ήχων της ομιλίας. Έτσι, τα παιδιά παράγουν λανθασμένα τα φωνήματα με συνέπεια η ομιλία τους να είναι δυσκατάληπτη. Ένα παιδί με φωνολογικές διαταραχές μπορεί να παράγει μεμονωμένα έναν ήχο άλλα όχι όταν αυτός βρίσκεται μέσα σε μία λέξη. Η δυσκολία τους είναι να ξεχωρίσουν ήχους που μοιάζουν μεταξύ τους όπως “θ-δ”, “σ-ζ”, “φ-β”. Συχνά παρατηρούμε αντικαταστάσεις φωνημάτων /φάλασσα/ αντί /θάλασσα/, μεταθέσεις φωνημάτων /βλιβίο / αντί /βιβλίο/, αναδιπλασιασμούς ήχων όπως /τιτι/ αντί /κουτί / και προσθέσεις όπως /τερενο/ αντί /τρένο/.
Ποια η διαφορά αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών;
Λέμε πως το παιδί έχει αρθρωτική διαταραχή όταν δεν μπορεί να παράγει μεμονωμένα έναν ήχο, τον οποίο θα έπρεπε να εκφέρει σύμφωνα με την ηλικία του. Η αρθρωτική διαταραχή αφορά τον τρόπο και το τόπο άρθρωσης των φωνημάτων, δηλαδή το παιδί δεν γνωρίζει πως να τοποθετήσει σωστά τη γλώσσα, τα δόντια, τα χείλη για να δημιουργηθεί ο ήχος. Όταν παραδείγματος χάρη, ένα παιδί σε ηλικία πέντε ετών αντικαθιστά λέξεις με /σ/ σε /θ/ ή τις παραλείπει, όπως /θέλα/ αντί /σέλα/ ή /θάλαθα/ αντί για /θάλασσα/, τότε μιλάμε για αρθρωτική διαταραχή.
Ενώ η φωνολογική διαταραχή έχει να κάνει με την αντίληψη του ήχου. Το παιδί μπορεί να παράγει μεμονωμένα το φώνημα, όμως σε κάποιες λέξεις μπορεί να το μπερδέψει με κάποιο άλλο, δεν μπορεί δηλαδή να ξεχωρίσει δύο ήχους που μπορεί να μοιάζουν π.χ “θ-δ”.
Όταν το παιδί σε ηλικία πέντε ετών λέει την λέξη θήκη – κήθη, τότε δεν έχει αρθρωτική διαταραχή αλλά φωνολογική, διότι μπορεί να παράγει σωστά όλους τους ήχους όμως δεν μπορεί να τους διαχωρίσει μεταξύ τους μέσα στη λέξη.
Πως γίνεται είναι η λογοθεραπευτική αξιολόγηση και θεραπευτική προσέγγιση;
Αξιολόγηση
Ο λογοθεραπευτής κατά την αξιολόγηση χρησιμοποιεί άτυπα εργαλεία όπως εικόνες, αντικείμενα ή ακόμα και από το διάλογο με το παιδί, παρατηρεί και καταγράφει τα λάθη. Ελέγχει κάθε φώνημα ξεχωριστά σε αρχική, μεσαία και τελική θέση, παραδείγματος χάρη σέλα – θάλασσα – λύκος. Αναλύοντας τα λάθη κάνει την διαφοροδιάγνωση μεταξύ αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών, που πολλές φορές μπορεί και να συνυπάρχουν. Τέλος, ο λογοθεραπευτής θέτει τους στόχους που πρέπει να πετύχει το παιδί και ακολουθείται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης.
Παρέμβαση
Στόχος είναι να βελτιωθούν τα αρθρωτικά και φωνολογικά λάθη και το παιδί να μπορεί να χρησιμοποιεί σωστά τους ήχους στη αυθόρμητη ομιλία του. Ο λογοθεραπεύτης χρησιμοποιεί συνήθως την “παραδοσιακή μέθοδο” αποκατάστασης η οποία χωρίζεται στα παρακάτω στάδια:
- Επίπεδο μεμονωμένου ήχου: Αρχικά γίνεται η ακουστική διάκριση των ήχων και στη συνέχεια δείχνουμε στο παιδί πως να τοποθετήσει σωστά τη γλώσσα, δόντια, χείλη για να παράγει έναν ήχο. π.χ. βγάζουμε τη μύτη της γλώσσας και την τοποθετούμε ανάμεσα από τα δόντια και την δαγκώνουμε ελαφρά βγάζοντας αέρα, έτσι παράγουμε τη φωνούλα “θ”.
- Επίπεδο συλλαβής: Το φώνημα “θ” συνδυάζεται τώρα με συλλαβές όπως “θα-θε-θι-θο-θου” ή “αθ-εθ-ιθ-οθ-ουθ”.
- Επίπεδο λέξης: Σε αυτό το στάδιο το παιδί μαθαίνει το φώνημα σε αρχική, μεσαία και τελική θέση εφόσον υπάρχει, καθώς επίσης αυξάνεται και η πολυπλοκότητα της λέξης (δισύλλαβη, τρισύλλαβη, πολυσύλλαβη λέξη).
- Επίπεδο πρότασης / φράσης: Παράγουμε τις λέξεις με το φώνημα π.χ το “θ” μέσα σε προτάσεις. Λέξεις δισύλλαβες – τρισύλλαβες – πολυσύλλαβες σε οποιαδήποτε θέση. Παράδειγμα: ο Θάνος κάθεται στην πολυθρόνα.
- Επίπεδο αυθόρμητης ομιλίας: Στο στάδιο αυτό το παιδί πρέπει να λέει σωστά και να αυτοματοποιήσει το φώνημα στην αυθόρμητη ομιλία του.
Το παιδί θα πρέπει να πετύχει και να κατακτήσει κάθε στάδιο ξεχωριστά για να προχωρήσει στο επόμενο μέχρι να φτάσει στο τελικό επίπεδο, όπου είναι η αυθόρμητη ομιλία.
Πότε το παιδί πρέπει να αρχίσει λογοθεραπεία;
Οι αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές αντιμετωπίζονται με την βοήθεια λογοθεραπευτή και έχουμε πλήρη αποκατάσταση των δυσκολιών. Σημαντικό ρόλο παίζει όμως και το πότε θα ξεκινήσει ένα παιδί λογοθεραπεία, κάθε χρόνος είναι πολύτιμος.
Η ομιλία ενός 3χρονου παιδιού είναι καταληπτή κατά το 75%, αν αυτή παρουσιάζει δυσκολίες σίγουρα θα γίνει δυσκατάληπτη. Η πρόωρη αποκατάσταση των δυσκολιών θα βοηθήσει το παιδί στο να καλύψει τα τυχόν ελλείματα και θα προλάβει στο να μη δημιουργηθούν νέες δυσκολίες. Έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά με αρθρωτικά ή φωνολογικά προβλήματα, αποκτούν περιορισμένο λεξιλόγιο, διότι “αποφεύγουν” τις λέξεις που τους δυσκολεύουν.
Τα φωνολογικά προβλήματα στην προσχολική ηλικία μπορεί να επηρεάζουν τη σχολική επίδοση και σχετίζονται με τις μαθησιακές δυσκολίες. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό όλες οι δυσκολίες να αντιμετωπιστούν πριν το παιδί πάει στην Α’ Δημοτικού. Είναι συνηθισμένο τα προβλήματα του προφορικού λόγου να επηρεάσουν το γραπτό λόγο, ένα παιδί δηλαδή γράφει όπως μιλάει. Επομένως, αν δεν έχει διαχωρίσει τους ήχους /κ/ – /τ/ και αντί για /κύπελο/ λέει /τύπελο/ τότε μπορεί να το μεταφέρει λανθασμένα και στο γραπτό του.
- δείτε τις ασκήσεις για το /σ/
- δείτε τις ασκήσεις για το /ρ/
- δείτε τις ασκήσεις για το /θ/
- δείτε τις ασκήσεις για ακουστική διάκριση /β-δ/
- δείτε ασκήσεις για τη φωνολογική ενημερότητα
Άρθρο του κ. Στέλιου Μαντούδη, Αναπτυξιακού Εργοθεραπευτή – Συνεργάτης Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιστημονικά Υπεύθυνος των Αναπτυξιακών Κέντρων Mandou
Mε τη συνεργασία της κας Φωτεινής Μιχαηλίδου, Λογοθεραπεύτριας
