Η Ειδική Αγωγή σήμερα, ως αναπόσπαστο τμήμα της Γενικής Αγωγής, είναι ένας επιστημονικός και αυτοδύναμος κλάδος και καλείται, μαζί με τις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες, με μια διεπιστημονική προσέγγιση, να εντοπίσει και να καλύψει τις ιδιαίτερες δυνατότητες και ανάγκες, τόσο στο μορφωτικό όσο και στον κοινωνικό τομέα των ατόμων εκείνων που οδηγούνται στη σχολική και κοινωνική αποτυχία και στην περιθωριοποίηση.
Η σύγχρονη Ειδική Αγωγή έχει απομακρυνθεί από το ιατροβιολογικό μοντέλο με την αντίληψη της ατομικής παθολογίας, και δίνει έμφαση στις δυνατότητες και ανάγκες του παιδιού, στην παράλληλη στήριξη του κοινωνικού πλαισίου και, κατά κύριο λόγο, στα εκπαιδευτικό-διδακτικο-θεραπευτικά προγράμματα αντιμετώπισης. Με την Ειδική Αγωγή επιδιώκεται το παιδί να αναπτύξει και να ξεδιπλώσει τις δυνατότητές του, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, να αποκτήσει ολοκληρωμένη προσωπικότητα και να αφήσει με το δικό του τρόπο το στίγμα του, σαν ενεργό μέλος στην κοινωνία.
Ποια θεραπευτικά προγράμματα εντάσσονται στην ειδική αγωγή;
- Ειδικής μάθησης, όπου στόχος των προγραμμάτων είναι η εκπαίδευση, η ανάπτυξη και η καλλιέργεια των γνωστικών και των παράλληλων αναπτυξιακών λειτουργιών του παιδιού έτσι ώστε να υποβοηθηθεί κατάλληλα στην προσπάθεια του να ανταπεξέλθει στις ανάγκες πλαισίων συστηματικής αγωγής και εκπαίδευσης.
- Αυτονόμησης και Κοινωνικοποίησης, όπου στόχος είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων με σκοπό την ομαλή ένταξη του παιδιού στο οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον στο μέτρο των δυνατοτήτων του και της υποκείμενης διαταραχής. Ενδεικτικά αναφέρονται οι δραστηριότητες κυκλοφοριακής αγωγής, αυτόνομης διαβίωσης και επαγγελματικού προσανατολισμού.
- Ψυχοπαιδαγωγικά προγράμματα, όπου επιδιώκεται η ανάπτυξη των δεξιοτήτων της επικοινωνίας, του δημιουργικού παιχνιδιού, της συγκέντρωσης, οργάνωσης και οριοθέτησης μέσα από ευχάριστες δημιουργικές δραστηριότητες και μέσα από το παιχνίδι.
Τι είναι οι μαθησιακές δυσκολίες;
Ο ειδικός παιδαγωγός αναλαμβάνει την αντιμετώπιση και αποκατάσταση των μαθησιακών δυσκολιών που παρατηρούνται στη σχολική ηλικία και αποτρέπουν ένα παιδί από το να ανταποκριθεί στις σχολικές απαιτήσεις σύμφωνα με τις πραγματικές δυνατότητές του.
Ειδικές δυσκολίες
Οι δυσκολίες αυτές μπορεί να είναι ειδικές, όπως:
- Ειδική μαθησιακή δυσκολία στην Ανάγνωση (Δυσλεξία)
- Ειδική μαθησιακή δυσκολία στη γραφή (Δυσορθογραφία) – Γραπτή Έκφραση
- Ειδική μαθησιακή δυσκολία στα Μαθηματικά
- Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας
Γενικές δυσκολίες
Μπορεί επίσης να είναι γενικές, όπως στην περίπτωση παιδιών με:
- Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (Αυτισμός, Σύνδρομο Asperger)
- Νοητική Υστέρηση – Σύνδρομα
- Ψυχοσυναισθηματική Ανωριμότητα
- Αισθητηριακές – Κινητικές βλάβες
Παιδαγωγική αξιολόγηση
Πότε ένα παιδί χρειάζεται παιδαγωγική αξιολόγηση;
- Δυσκολεύεται ή δεν κατέχει προσχολικές έννοιες που αφορούν: ποσότητες, μεγέθη, χρώματα, σχήματα, αρίθμηση έως το 5, ταξινομήσεις, διαφοροποιήσεις, κατηγοριοποιήσεις, αντίθετα, απλές έννοιες χρόνου, απλές έννοιες χώρου.
- Δυσκολεύεται στην ακουστική διάκριση συλλαβών, φτωχή φωνολογική ενημερότητα (πχ «πες μου από ποιο γράμμα αρχίζει η λέξη άλογο», «πες μου μια λέξη που αρχίζει από –ε-».
- Η ζωγραφική του έκφραση είναι φτωχή.
- Έχει χαμηλή ικανότητα μίμησης.
- Έχει μικρή ποικιλία δραστηριοτήτων ενασχόλησης.
- Δυσκολεύεται να συμμετάσχει σε συμβολικό παιχνίδι.
- Δυσκολεύεται να αναλάβει πρωτοβουλία στο παιχνίδι, δεν δείχνει να ενδιαφέρεται να εξερευνήσει το περιβάλλον.
- Δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του ή να τα διαχειριστεί.
- Δυσκολεύεται στο κατασκευαστικό παιχνίδι.
- Δυσκολεύεται στην κατασκευή puzzles.
- Αργεί να κατανοήσει τι πρέπει να κάνει σε μαθησιακές δραστηριότητες.
- Αποφεύγει να εμπλακεί σε μαθησιακές δραστηριότητες.
- Διατηρεί εξαιρετικά αργούς ρυθμούς για την ολοκλήρωση μίας δραστηριότητας ή δε μπορεί να οργανωθεί ανεξάρτητα για να την ολοκληρώσει.
- Διασπάται πολύ εύκολα η προσοχή του από ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα και δυσκολεύεται να επανέλθει στην δραστηριότητά του.
- Δυσκολεύεται να συνεργαστεί με άλλα παιδιά σε ομαδικές δραστηριότητες.
- Έχει χαμηλές επικοινωνιακές δεξιότητες, περιορισμένο αυθόρμητο λόγο, δεν αναδιηγείται με ευκολία περιστατικά της καθημερινότητάς του, έχει πολύ χαμηλό λεξιλόγιο, δυσκολεύεται να μάθει νέες λέξεις.
- Έχει χαμηλή μνημονική ικανότητα (δεν συγκρατεί εύκολα νέες πληροφορίες και χρειάζεται πολλές επαναλήψεις για να μάθει κάτι).
- Δυσκολεύεται στην συμμετοχή σε ελεύθερη συζήτηση για θέματα κοινού ενδιαφέροντος.
- Η κριτική του ικανότητα είναι περιορισμένη.
- Ενώ έχει διδαχθεί, στην ηλικία των 5, 5 ετών δεν μπορεί να γράψει το όνομά του.
Ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις αν δε παρέμβουμε άμεσα;
Δευτερογενή ψυχολογικά προβλήματα
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες, εκτός από την σχολική αποτυχία, δημιουργούν πολύ συχνά και δευτερογενή ψυχολογικά προβλήματα:
- Χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.
- Απομόνωση και περιθωριοποίηση από την ομάδα των συνομηλίκων.
- Αρνητική εικόνα εαυτού.
- Συναισθηματικές διαταραχές.
- Προβληματική συμπεριφορά.
Ποια είναι η ορθή παρέμβαση;
Οι μαθησιακές δυσκολίες διερευνώνται από τον ψυχολόγο, σε συνεργασία με τον ειδικό παιδαγωγό, τον λογοθεραπευτή, τους γονείς και τους δασκάλους του μαθητή, όπου χρειάζεται.
Οι μαθησιακές ανάγκες αντιμετωπίζονται με εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πλάνο, βασισμένο στις δυνατότητες και τις ανάγκες του κάθε παιδιού.
Ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση
Η ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση αποσκοπεί επίσης, στην αποτελεσματική οικογενειακή, σχολική και κοινωνική ένταξη και κοινωνικοποίηση του παιδιού μέσω:
- Εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων
- Ανάπτυξη της επικοινωνίας
- Περιορισμού ανεπιθύμητων μη κοινωνικών συμπεριφορών
- Ενθάρρυνσης του συναισθήματος, της ευέλικτης σκέψης και συμπεριφοράς
- Ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης
- Ενίσχυσης της άμεσης – έμμεσης μνήμης, καθώς και των μηχανισμών εμπέδωσης – αυτοματοποίησης
Θεραπεύεται το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες;
Εδώ θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός της λέξης θεραπεία από την λέξη αποκατάσταση. Σε όσο μικρότερη ηλικία ξεκινήσει η βοήθεια στο παιδί, τόσο μεγαλύτερα ποσοστά αποκατάστασης υπάρχουν. Το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει τις δυσκολίες του και να βρίσκει εξατομικευμένους εναλλακτικούς τρόπους για να τις αντιμετωπίζει και να τις προσπερνά και να προχωρά στην μαθησιακή διαδικασία. Έτσι λοιπόν, στις μαθησιακές δυσκολίες δεν μιλάμε για θεραπεία, αλλά για αποκατάστασή τους.
Ευθύνεται ο/η εκπαιδευτικός της τάξης;
Η άμεση διαπίστωση των προβλημάτων, η παραπομπή του παιδιού για αξιολόγηση από τον Ειδικό, η αποδοχή του προβλήματος από τον/την εκπαιδευτικό, η ανοχή του/της και η κατάλληλη συνεργασία με τους Ειδικούς μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά την εξέλιξη της πορείας του παιδιού. Από την άλλη, η απόρριψη ή η αυστηρότητα θα μπλοκάρουν πολλές από τις λειτουργίες του και θα φέρουν αρνητικά αποτελέσματα.
Ευθύνονται οι γονείς;
Οι μαθησιακές δυσκολίες σχετίζονται με εγγενείς δυσκολίες του εγκεφάλου, άρα οι γονείς που φρόντισαν και φροντίζουν το παιδί τους να παίρνει τα κατάλληλα για την ηλικία του ερεθίσματα δεν ευθύνονται για την εμφάνισή τους. Τις περισσότερες όμως φορές, η μη αποδοχή του προβλήματος από το περιβάλλον και η χρήση λάθος χαρακτηρισμών για το παιδί («τεμπέλης», «χαζός», «αδιάφορος» κλπ) επιβαρύνουν σημαντικά τα συμπτώματα. Αντίστροφα, με την κατανόηση των δυσκολιών, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπισή τους.
Εάν λοιπόν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας έχει δυσκολίες στην ανάγνωση, τη γραφή, τα μαθηματικά, έχει προβλήματα στην κατανόηση και την έκφραση του προφορικού ή του γραπτού λόγου, παρουσιάζει δυσκολία στη συγκέντρωσή του, αφηρημάδα ή υπερκινητικότητα τότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια.
